işkilli memo...

CEVDET KUDRET

TEODOR KASAP –İŞKİLLİ MEMO / ARAŞTIRMA / ELİF / 1965 / 54 sayfa

Bir Rum vatandaşımızın “Milli Tiyatromuzu” savunan ilk kişi olmasını, bu küçücük kitaptan öğrenmek bir hayli ilgi çekici oldu. Tabii kitabı hazırlayan kişinin Cevdet Kudret gibi gerçek bir yazın adamı ve yetkin bir araştırmacı olması, kitapta rastladığımız bilgilere boşuna şaşırmadığımızın delilidir. Üstat belli bir dönemde yaşanan ve dönemin yazın alanına taşınan, olayı derleyen toparlayan bir kitap hazırlamıştır. Türk Tiyatrosunun kuruluş dönemindeki sıkıntılar ve karşıt görüşlerdir bu düşünceler.

Kitap Teodor Kasap’ın Hayatı ile başlar. Kasap Kayseri’de doğmuş (1835) ve İstanbul’da ölmüştür (1905). Babası Kayserili bir Rum manifaturacıdır. Eğitimini tamamlayıp bir süre Fransa’da da kalan Teodor Kasap İstanbul’a gelip ilk resimli “eğlence gazetesi” olan Diyojen’i 1870 yılında kurmuştur. Birkaç basımı durdurulan ve sonra tamamen yayından yasaklanınca, 1873 yılında Çıngıraklı Tatar çıkar ve kapatılınca yine 1873 yılında Hayal adlı başka bir gazete kurulmuştur.

Teodor Kasap’ın Tiyatro Üzerine Görüşleri bölümünde çeşitli dergi ve gazetelerde çıkan yazılarında yer alan tiyatro üzerine tartışmaları yer almaktadır. Teodor Kasap kısaca şöyle düşünmektedir: Batı’nın ahlak ve toplumsal yaşamının bir tezahürü olan Batı Tiyatrosunda da kendini gösterir. Nasıl Batının gelenek ve görenekleri bize uymazsa, tiyatrosu da, o tiyatroda sergilenen fikirlerde bize uymayacaktır.

Teodor Kasap “ortaoyunu”, “meddah” ve “karagöz” gibi geleneksel tiyatromuzun unsurlarının Batı oyunlarına uygulanarak yaşatılması gerektiğini savunmaktadır.

Özellikle Fransızların etkisinde kalan, Batılı anlamda fikirlerin düşün ve yazın alanında ürünler vermeye başlamasından geleneksel tiyatromuz da etkilenecek ve çevirilerle yeni oyunlar oynanmaya başlayacak ve ilgi görecektir. Bu ilgi üzerine şairlerimiz, yazarlarımız yeni tiyatro oyunları yazacaklardır ve geleneksel tiyatromuz gerileyecektir.

Tartışmaya katılan Namık Kemal, tiyatronun ahlaklı olması konusunda Teodor Kasap’a katılmış ama diğer yönden karşı fikirlerini de acımasızca söylemiştir; Edebiyatın vatanı yoktur. Bir fikir sahih ise, bir lisanda edeceği tesiri diğer lisanda da tamamıyla icra eder.

Eserleri bölümünde Teodor Kasap’ın çevirileri ve geleneksel tiyatro için çeviri uyarlamaları vardır. Alexandre Dumas’nın Monte-Kristo romanını çevirmiştir. Moliére’in Cimri oyununu Pinti Hamit olarak uyarlamıştır. Fakat bu çeviri Abdülhamit döneminde başına işler açtığını sonradan Yunanistan’da yaşayan oğlundan öğreniyoruz. Diğer bir başka uyarlaması ise kitapta neşredilen yine Moliére’nin Sganarella adlı oyunun İşkilli Memo olarak Türkçeye uyarlanmasıdır. Cevdet Kudret kitapta yayınlanan bu oyun hakkında kısa ama ilgi çekici analizler yayınlayacaktır. Yine Alexandre Dumas’nın bir oyununu Para Meselesi olarak uyarlayacaktır. Son olarak Victor Hugo’nun Lucréce Borgia adlı dramını Lükresya Borciya olarak uyarlayacaktır.                        

İşkilli Memo Ortaoyunu tarzında uyarlanmış bir eserdir. Tek perdelik bu kısa oyunun teksi kitabın son bölümünde verilmiştir.

Son olarak bu eski ve mini kitabın önemini bir kez daha belirtmekte fayda görüyoruz. Hem Cevdet Kudret sevenler için, hem de kitapseverler için…

  

Taylan Köken