uzun bir adam...

İLHAN BERK

UZUN BİR ADAM / ANI / YKY/ 1997 / 99 sayfa

Yazko yayınlarında 1982 yılında ilk basımı yapılan kitabı, YKY 1993 yılında tekrar basmış. Benim elimdeki kitap ise 1997 yılı üçüncü basımı.

Yazarlığının, şairliğinin her ürününü sevdiğim İlhan Berk’in ailesiyle çocukluk döneminde yaşamış olduklarını aktardığı kısa bir kitap. Uzun yıllar yaşamış olan “Uzun bir adam”ın hayatının çok kısa bir dönemini (bence sadece bu bölümleri aktarmak istemiştir) izlemekteyiz. Özellikle kardeşlerini, tüm yalınlığıyla aktarmasıysa dikkat çekici.

Kitaptan notlar serbest alınmıştır:

Bir Fotoğraf

Yedi kardeşin fotoğrafı;

Saniye, Hesna, Huriye

Tevfik, Hüseyin, Halil İbrahim ve İlhan

 1922 yılında bir yaz günü…

İlhan Berk

Ne zaman, hangi şartlarda doğmuş bilmiyor.

“Çocukluğum olmadı benim” diyor…

Sebep: Babasının ortada olmaması…

Manisa yanıyor;

İlhan ve ailesi dağlara kaçıyor.

Asker düşmanla cenk halinde…

İlhan beş yaşında,

İlk silah sesini

İlk topu,

İlk uçağı

İşte o zaman görür…

Yangın sonrası Manisa’ya inince

Bir Rum evine sığınırlar:

Ev, ev değil İlhan’ın gözünde

Bir mahalledir…

İlhan’ın tek dünyası annesidir.

O dünyanın en güzelidir.

Sessiz, anlatmayan bu anne

Tüm eski kadınlar gibi

Sevgisini bakışlarında,

Çilesini yüreğinde taşır…

Bodur, esmer bir adam olan baba

İlhan’ın anasında yedi çocuk

Ve bir o kadar da ikinci eşinden yapar.

Çirkindir, ama zamparadır.

İşletmecidir, tüccardır ve muakıptır.

O da çok konuşmaz anası gibi

Ve bayramdan bayrama gelir çocuklarını görmeye

Tezvir Veli lakabı ise İlhan’ı çok utandırmıştır…

Manisa’dan İzmir’e iki haylaz arkadaş

Bisiklete bindikleri gibi

Denizi görmeye kaçarlar…

Hüseyin abisi için şiir:

Uzun biri ve tabancasıyla gider gittiği yere ve

Her sabah atı bağlanır

Ve dip odalı evler gibi sinirli gergin ve karanlık

Tevfik abisi için şiir:

Ve korkunç birinci mevki kokan ikincisi

(bir morina balığı gibi tembel ve cepaynaydı

Halil İbrahim abisi için şiir:

Ve yıkık ve ezik olan üçüncüsü –kulağının

Arkasında bir cigarayla dolaşır ve

Mendilinde kenar süsleri

İlhan’ın çocukluğu hiç olmamış

Çünkü, sapandan gayri oyuncağı olmamış

İlahi İlhan, çocukluğun yaramazmış

Kuşların ahını taşımışsın sırtında…

Ortaçağ kentlerine benzetiyorum çocukluğumu

Bitmek bilmez bir kül yığını   

Bitmek, tükenmez caddeler, evler, dükkanlar

İnsanlar, bitkiler, hayvanlar

Ve hiç eksilmeyecekmiş gibi duran gök…

Huriye ablası bir deli:

Uzun saçları var, uzun yüzü var

Söyleyecek çok sözü var…

Çocukluğunun bu çıplak sırdaşı

Manisa yangınında saçlarında tutuşarak ölür.

Yıkıldım ölüme, yıkıldım çocukluğumun bitişine…

Saniye ablası demek:

Yazları Salihli’ye annemle gidip

Ablamın evlerinde kalmak demektir.

Zengin eniştem sevdiğim bir insandı…

Annem, abim, eniştem öldüğünde

Bir daha ölüm kelimesini ağzıma almadım.

Ölüm benim için sıradan bir kelime oldu…

Şadiye yengesi en sevdiği yengesidir,

Hüseyin abisinin ikinci eşidir.

Onyedisinde almış getirmiş annesi

Oğlunun koynuna koymuştur tazeyi.

İşte İlhan’ın yeniyetmeliği

Bu yengenin yamacında geçer.

İlk yenge ise Girit’lidir:

Abim onu genelevden kaldırmıştı

Annem bu yüzden abimi bıraksın diye

Her şeyi yapmıştı

Ve son başarıysa Şadiye yengedir.

Çıraklık yılları, abisiyle

Manisa tren istasyonunda

Dondurma satmalarıyla başlar,

Sonra ciğercide devam eder.

Ciğercinin tezgahından parayı

Hacimento edince çıraklık da biter…

Sonra ayakkabı imalathanesi

Ve dişçide süren uzun çıraklık.

Dişçinin annesi çok titizdir

Ve İlhan’a düzeni ve temizliği öğretir.

İnsanın kendisi olmasının koşulu,

Kim olduğunu hiç mi hiç bilmemesidir.

                                         Nietzsche

Bir gençlik fotoğrafında İlhan var;

Ortadan ayrılmış saçlarıyla, delikanlı

Bir de Edibe var, güzeller güzeli Edibe

Kırşehir’de, o sürgün yerinde…

Hüseyin abisinin gündüz kahve

Gece meyhane olarak işlettiği mekana

Yengesiyle beraber imal ettiği rakıları taşır

Tekel çıkıncaya kadar

Sonra ve elini İstanbul…

Halil İbrahim abisi

Hüseyin abisinin fedaisidir:

Sürekli birilerini yaralar

Sonra hapse düşerdi…

İlhan ve annesi her seferinde

Yeni cezaevine yatak taşır…

Dervişali mahallesindeki evde

İlhan hem ilkokulu,

Hem de ortaokulu bitirir.

İlk şiirlerini yazar

Ve başka şairleri tanır:

Büyümüştür artık,

Hiç korkmaz artık

Yeniyetmeliğinde tanıştığı yazarlardan…

İlhan, uzun bir adam

İçine kapanık

Ve hep yazmaya koşullanmış.

Bu yüzden dersleri dinlemez;

Dersler onun düşünme yeridir

Ne yazacağım diye düşünür…

Sonra öğretmenlik yılları;

Derslik yerine, dışarıda göğe bakan

Bir uzun öğretmen ve çocukları

Artık bu yıllarda her şey

Daha anlamlı, daha somut

Artık ne yaptığını bilen

Bir uzun adamdır…

İlhan bu dünyanın dışında yaşar

Sözcüklerin arasındadır artık hep.

O yıllardan kalan son hatıra ise

1943 yılı Giresun’da verilmiş

Çok yapraklı bir nüfus cüzdanı…

Öğrene öğrene ihtiyarlıyorum.

                                         Solon

Dünyanın en iyi ayakkabılarını İlhan giyer

En iyi boyunbağını da takar ve

Özenle seçilmiştir gömlekler

Ve çok önemlidir…

Tanrı tanımaz bir adam İlhan

Ama bu bir seçim değil,

Bir karşı koyuş değil;

İhtiyaç duyulmayan bir evde

Sözünün anılmadığı bir evde

Doğal olarak oluşan

Bir Tanrı tanımazlık…

Zaten Tanrı çoğunluğun ihtiyacından doğmamıştır?

İlhan birçok şeyi sever:

Galata’yı ve Süryanileri (uzun yüzlü Süryanileri)

İsa’yı, mavi gözlü çocuk İsa’yı

(ki havarileri hep balıkçıdır ve sepet örerler)

Çocukları (ki hep elimden tutmuşlardır

Ve bana dillerini öğretmişlerdir)

Susaatlerini, kalemleri

(çünkü yeryüzünün en eski bulmalarıdır)

Y harfini (ki Latin alfabesinin en erotik harfi)

Homeros ve Borges’i

(ki dünyanın iki ünlü körüdür

Ve onların gördüğünü daha kimse görmemiştir)

Haendel’i (ki denize çıkan sokaklara benzer

Ve çocukken martı olmak istemiştir)

Ve de deniz kırlangıçlarını

(ki yere en yakın uçarlar)

Ve de virgül’ü

Ve de…

Yemek yapmak

Yemek yemek

En önemlisi yemeği seçmek!

Uzun bir adam

Uzun mu uzun yaşamında

Yiyecekleri çok iyi seçer…

Seçmiştir…

Bir ölüm.

Halil İbrahim abisi

Bir otel odasında

Ölü bulunur…

İlhan için ölüm

Bir sözcükten öteye gitmemiştir.

Onda ihtiyarlık düşüncesi var olmadı.

Ne kendi ölümünü düşünmüş

Ne de başkalarının mezarlarını bilmiş,

Kısaca, ölümü hep yadsımıştır…

İlhan isimli bu uzun adam

Yazmak ile var olmuştur;

Yazmak, yaşamın yerini almıştır…

Yalnız yazmak acı verir…

Tek mutlu olduğu,

Deliler gibi sevindiği

Aşkı bulduğu şey;

Resim yapmaktır…

Son kısım yine poetika’ya:

Tüm kitapları, hatta bazı seçilmiş şiirler

Kitabın son bölümünde

Tek sıra halinde yürürler

Bir bayram yürüyüşü gibi…

Şiir için tek düşüncesi vardır

Bir uçbeyi olarak tek ideali:

Gözü hep tehlikeli sınırlardadır

Ve şiir için son nokta yoktur…

Böyle görüyorum kendimi,

bir yazıya vurmuş,

bir yazı olmuş beni.

    

Taylan Köken